İsveç Kral Elmlər Akademiyası yanında Nobel Mükafatı Komitəsi tərəfindən 2024-cü il üçün Alfred Nobelin xatirəsinə İqtisadi Elmlər üzrə "Sveriges Riksbank" mükafatı laureatları məlum olub.

APA “Nobelprize.org”a istinadən xəbər verir ki, Daron Əcəmoğlu, Saymon Conson və Ceyms A.Robinson sözügedən sahə üzrə 2024-cü ilin laureatları elan edilib.

Onlar bu mükafata institutların necə formalaşdığını və rifaha necə təsir göstərdiyinin öyrənilməsinə görə, layiq görülüblər.

Qeyd edək ki, Daron Əcəmoğlu 1967-ci ildə İstanbulda anadan olub. O, 1993-cü ildən bəri dünyanın ən nüfuzlu universitetlərindən sayılan Massaçusets Texnoloji Univesitetində çalışmağa başlayıb. 2000-ci ildə professor dərəcəsi alıb. O zamandan bəri universitetin tətbiqi iqtisadiyyat fakültəsində dərs deyir.

Saymon Conson 1963-cü ildə Şeffild şəhərində anandan olub, Britaniya-Amerika iqtisadçısı, Massaçusets Texnologiya İnstitutunun professorudur.

Ceyms A. Robinson 1960-cı ildə anandan olub. O, iqtisadçı və siyasət tədqiqatçısıdır. 2015-ci ildən Harris İctimai Siyasət Məktəbində (Çikaqo Universiteti) professordur və əvvəllər Harvard Universitetində dərs deyib.

Şahmat oyununun öyrətdikləri həyatın istənilən sahəsində, o cümlədən təhsil sahəsində hər kəs üçün çox faydalıdır. Təsadüfi deyil ki, müəlliflərdən Maykl Qelb yazırdı ki, “X əsr ərəb əsərləri şahmatı sadəcə mədh etməklə qalmır, eyni zamanda o dövrün yazıçıları məntiqli düşünməyin inkişafı üçün şahmatdan bir təhsil vasitəsi kimi faydalanmağı tövsiyə edirdilər...”. Bu deyilənlər doğrudan da böyük həqiqətlərdən bəhs edir.

Şahmat üzrə on üçüncü dünya çempionu olmuş Harri Kasparovun fikrincə, “bir illik şahmat tədrisi bir tələbənin öyrənmə qabiliyyətini, konsantrasiyasını, tətbiq etmə bacarığını, məntiq duyğusunu, intizamlı olmasını, hörmət hissini, davranışını və öz hərəkətlərinin məsuliyyətini dərk etmə qabiliyyətini inkişaf etdirdiyini göstərir”. Şahmatın insanda məsuliyyət hissini formalaşdırmasına toxunan şahmatçı Orrin Hudson isə bu barədə demişdir: “Bu oyun ... sizə məsuliyyəti öyrədir. Əgər oyunda məğlub olsanız, özünüzü günahlandıra bilərsiniz. Həyatda da eynisi keçərlidir. Əgər qazanmaq istəyirsinizsə, məsuliyyət daşımağınız lazımdır”.

 Məsuliyyəti öyrədən şahmat təbii olaraq obyektiv olmağı və tənqidi təfəkkürü formalaşdırmış olur. Bu isə istər şahmat, istərsə də həyatda böyük önəm daşıyır. Taylor Kinqston bildirirdi ki, “şahmat oyununda bariz inkişafa nail olmaq obyektiv baxış, özünü­tənqid, zəiflikləri tapma və onları yox etmə bacarığı tələb edir”.

Heç kəsə sirr deyil ki, məsuliyyət hissi, obyektivlik və tənqidi təfəkkür təhsil və təlim prosesində böyük əhəmiyyətə malikdir. Riyazi təfəkkür tərzini, həndəsi düşünmə bacarığını, fotoqrafik yaddaşı və analitik təhlil qabiliyyətini mükəmməl bir şəkildə inkişaf etdirdiyini nəzərə alsaq, deyə bilərik ki, şahmat hər kəs tərəfindən, xüsusilə də ən erkən yaşlardan mütləq öyrənilməlidir. Bu baxımdan uşaqlara şahmat oynamağı öyrətməyin zəruri olduğunu vurğulayan yunanlı qadın şahmat ustası Maria Kouvatsou söyləyirdi ki, “öz təcrübələrimdən şahmatın mənə necə böyük analitik təhlil və tarazlaşdırılmış qərar vermə qabiliyyəti qazandırdığını görə bilirəm. Şahmata idman, oyun və ya sənət deyə bilərsiniz, mən şahmatın insanların qabiliyyətlərini ortaya çıxarmağa kömək etdiyini düşünürəm”. Uşaqların şahmatdan çox şeylər öyrəndiyini qeyd edən amerikan şahmat ustası Moris Aşleyin fikrincə isə “problem həll etmək, məqsəd qoymaq, konsantrasiya, diqqəti cəmləşdirmək, səbr etmək, bütün bunlar uşaqların öyrənməsini istədiyimiz gözəl şeylərdir. Ağlınızı istifadə etməsəniz, inkişaf edə bilməzsiniz – şahmat uşaqlara məhz bunu öyrədir. Onlara zehni qabiliyyətlərinə inana bilmələri üçün psixi həssaslıq qazandırır”.

İzah etməyə ehtiyac yoxdur ki, şahmatı erkən yaşlarda öyrənmək uşaqlarda yaddaşı gücləndirir, eləcə də yaradıcı xəyal gücünü inkişaf etdirir.

Məlum olduğu kimi təlimin əsas məqsədlərindən biri şagirdlərin etdikləri xətalardan nəticə çıxarmalarına nail olmaqdır. Yol verilən səhvlərdən ibrət dərsi almaq üçün isə şahmat oyunu şagirdlərə böyük vərdişlər aşılamaq iqtidarındadır. Şahmat üzrə ikinci dünya çempionu olmuş Emmanuel Lasker bu oyununun timsalında demişdir: “İnsan xəta edə bilər, lakin insan özü-özünü aldatmamalıdır. Görüşlərini cəsarətlə tətbiq edən biri əlbəttə ki, məğlub da ola bilər. Lakin itirdiklərinin səbəbini anlamağa çalışarsa, bu, onun yararına olar. Digər tərəfdən görüşlərini tətbiq etməyə cəsarəti olmayan biri savaşçı olmaq qabiliyyətindən məhrumdur”. Laskerin bu fikirlərini həyata münasibətdə qiymətləndirsək görərik ki, həyatda da xəta edən biri bunu qəbul etməli və xətasının nəyə görə baş verməsini araşdırmalı, bir daha buna yol verməməlidir, nəinki xətasını görə-görə bunu etiraf etməyə. Belə olan halda insan yalnız özünü aldadacaqdır. Eyni ilə həyat mübarizəsi məkanında fikirlərini hər zaman cəsarətlə tətbiq edən biri əsl savaşçıdır. Buna görə də həyatda qorxaqlara və zəiflərə yer yoxdur. Xətadan nəticə çıxarmağın isə uşaq vaxtlarından aşılanması böyük önəm daşıyır.

Qeyd edək ki, təhsil və tədrisin əsas hədəflərdən biri uşaqların xarakterinin və iradələrinin möhkəmləndirilməsi, onların dürüst insan kimi yetişdirilməsi və tərbiyəsi işinin düzgün təşkil edilməsidir. Təsadüfi deyil ki, şahmat sayəsində xarakterin inkişaf etdiyini etiraf edən şahmat üzrə dördüncü dünya çempionu olmuş Aleksandr Alyoxin deyirdi ki, “şahmat sizə hər şeydən əvvəl obyektiv olmağı öyrədir”. Həqiqətən də şahmatda mövcud vəziyyəti olduğu kimi qiymətləndirməzsək, sadəcə özümüzü aldatmaqdan başqa heç nə etmərik. Oyun zamanı yaranmış situasiyaya ən uyğun gedişlər sayəsində düzgün yolda ola bilirik. Eyni ilə həyatdakı kimi... Həyatda da yaranmış hər şəraitdə verəcəyimiz qərar obyektiv, yəni mövcud olan vəziyyətə görə olmalıdır. Nəyisə əldə etmək istəyiriksə və ya hansısa bir yanlışlığa yol vermişiksə, həmin situasiya üçün ən uyğun addımlar atmalıyıq ki, doğru istiqamətdə irəliləyə bilək. Əks təqdirdə, həqiqətə uyğun olmayan, yəni qeyri-obyektiv qiymətləndirmələr özümüzü aldatmaqla yanaşı, uğursuzluqlardan başqa heç bir nəticə verməyəcəkdir.

Şahmat oyununun həqiqətən də uşaqlarda özünütənqid ruhunun formalaşmasına böyük təsir göstərməsi danılmaz faktdır. Amerikan şahmat ustası Yasser Seiravan obyektivliyin və özünütənqidin şahmat oyunu müstəvisində roluna toxunaraq yazırdı: “Oyunçu öz oyununa qarşı tamamilə obyektiv olmalıdır. Açılışlarım necədir? Rəqibim məndən yaxşımı oynayır? Oyun sonum necədir? Oyununuza tənqidi yanaşmalısınız”. Eyni ilə həyatda da insan öz davranışına münasibətdə obyektiv olmalı, hərəkətlərinə hər zaman tənqidi yanaşmalı, “Bu hərəkətim necə qarşılanar?”, “Qarşımdakı məndən daha düzgün addımlarmı atır?”, “Bu işin axırı necə bitəcək?” suallarını özünə verməklə daima doğru seçimlər etməyə səy göstərməlidir. Göründüyü kimi sözügedən xüsusiyyəti özündə uşaqlıq vaxtından inkişaf etdirmək gələcəkdə insanın böyük nailiyyətlər qazanmasına gətirib çıxarar.

Amerikan şahmat ustası Aleks Yermolinski şahmat oyununda özünütənqidin böyük əhəmiyyət daşıdığını bu sözlərlə dilə gətirmişdir: “Oyununuza tənqidi yanaşma tərzi şərtdir. Bəzi oyunçular məğlub olduqları oyunları analiz etmənin çətin olduğunu düşünür. Mənim üçün gözəl oyun kimi görünən bir oyunu oynamaq və sonra təhlil zamanı həmin oyunda xəta tapmaq daha pisdir”. Eyni ilə həyatda da insan məğlub olduğu və itirdiyi situasiyaları qiymətləndirməkdən qaçmamalı, əksinə həmin andakı davranışlarını daha diqqətli təhlil etməlidir ki, yol verdiyi xətaları anlasın və bir daha təkrarlamasın.

İnsanda tənqid ruhunu şahmat qədər formalaşdıran ikinci bir oyunun olmadığını amerikan beynəlxalq şahmat ustası Geremi Silmanın təbirincə ifadə etmək yerinə düşərdi: “Tənqidi qəbul edə bilmirsinizsə, başqa bir oyun oynayın.” Silman daha sonra deyirdi ki, “yaxşı bir şahmat oyunçusu olmaq üçün oyun oynamağa istəkli olmalı, məğlub olmağı həzm etməli və anla-yışınızdakı dəlikləri qapamaq üçün həddindən artıq çox çalışmalısınız”. Eyni ilə həyatdakı kimi. Həyatda da güclü olmaq üçün mübariz olmağa istəkli olmalı, itirməyi və uğursuzluqları qəbul etməli və strategiya və taktikalarınızdakı xətaları aradan qaldırmaq üçün daha çox səy göstərməlisiniz.

Şahmat qədər müşahidə qabiliyyətini inkişaf etdirən başqa oyun yoxdur. Oyun başlayandan sonadək hər şeyi incə detallarınadək müşahidə edirik şahmatda. Müəlliflərdən  Amber Stinbokun sözləri ilə desək “rəqibinizin necə qazandığını müşahidə edərək qazanın, itirin və öyrənin”.

Bütün bu deyilənləri nəzərə alaraq, biz, orta məktəblərdə şahmat dərslərinin keçirilməsinin son dərəcə zəruri olduğunu düşünürük. Düzdür, təhsil ekspertləri, habelə valideynlər arasında şahmatın ayrıca fənn kimi tədrisinə münasibət birmənalı deyil və bir qrup insan orta məktəblərdə  şahmatın əlavə fənn kimi tədrisini onsuz da ağır tədris proqramı ilə üzləşmiş şagirdlər üçün əlavə yük hesab edirlər. Lakin dünya təcrübəsinə nəzər salsaq, görərik ki, müasir dövrümüzdə bir çox dövlətlərin orta məktəblərində şahmatın tədrisi ön plana çəkilmişdir. Maraqlı bir təcrübəni bölüşək: Venesuelada 1983-cü ildə C.Ferguson Robert aparılan araşdırmadan sonra belə nəticəyə gəlmişdir ki, 32 həftə ərzində sistematik şəkildə şahmat oynayandan sonra şagirdlərdə tənqidi düşünmə qabiliyyəti əhəmiyyətli dərəcədə inkişaf edir və onların malik olduğu intellekt qabiliyyətinin kəmiyyət göstəricisi xeyli artır. Bu araşdırmaları rəhbər tutan Venesuela hökuməti 1988-1989-cu illərdən başlayaraq məktəblərdə şahmat dərsləri keçirilməsini təşkil etmişdir.

Qeyd edək ki, ölkəmizdə də şahmatın tədrisi hər zaman ön plana çəkilmişdir. Hətta 2012-ci ildən başlayaraq ölkəmizdə pilot layihə kimi hər rayon və şəhərdən seçilmiş bir ümumtəhsil məktəbinin ikinci siniflərində “Şahmat” fənninin tədrisinə başlanılmış, bir qədər sonra isə həmin layihənin əhatə dairəsi daha da genişləndirilmişdir. Lakin təəssüf ki, 2017-ci ildə bu dərslərin tədrisi dayandırılmışdır. Nəzər salsaq, görərik ki, şahmat hazırda bəzi məktəblərdə dərsdənkənar əlavə məşğələ kimi keçirilir və bu, könüllü xarakter daşıyır. Biz, şahmatın orta məktəblərdə məcburi dərs kimi keçirilməsinin tərəfdarıyıq. Çünki gələcəyin məntiq və təfəkkür sahibi olan şəxsiyyətinə istiqamətlənmiş sistemli təhsil vermək qarşıya məqsəd qoyulursa, o zaman orta məktəblərdə şahmat dərslərinin tədris edilməsinin artıq zərurətdən qaynaqlandığını aydın görmək olar. Biz müəlliflərdən Gerard Daleanın o fikri ilə razıyıq ki, həqiqətən də “şahmat uşaqları daha ağıllı edir”. Müqayisə üçün qeyd edək ki, Cənubi Koreya, Finlandiya, Sinqapur və digər bir sıra  ölkələrdə orta məktəblərdə şahmat dərsləri xüsusi olaraq tədris olunur. Sadaladığımız ölkələrdə şahmatın orta məktəblərdə dərs kimi keçirilməsi təcrübəsi tədrisin yüklənməsinə gətirib çıxarmadığının ən bariz nümunələridir.

Bundan başqa, hazırda dünya təcrübəsində şahmatla riyaziyyatın birgə sintez edilmiş təlim proqramları tətbiq olunmaqdadır. Bunlar içərisində ən məşhuru 1995-ci ildə Kanadada Mr. Frank Ho tərəfindən şahmat oyununun bazası əsasında problem həll etməni ehtiva edən rəsmiləşdirilmiş “Ho Math And Chess” adlı təlim proqramıdır. Hazırda bu proqram Amerika, Braziliya, Kanada, Çin və bir sıra digər dünya dövlətlərində uğurla tətbiq olunmaqdadır.

Sözügedən proqramın əsas məqsədi interaktiv öyrənmə modeli çərçivəsində uşaqlara həyatı əks etdirən şahmatın təməl qaydaları ilə riyaziyyat və həndəsə kimi çox çətin olan iki dərsi daha aydın və əyləncəli bir şəkildə öyrətməkdir. Bu proqram sayəsində uşaqlar məntiq, qərar vermə, qavrama və vizual görüntü kimi bir sıra sahədə özlərini inkişaf etdirir, onların beyinlərinin sağ və sol yarım kürələrinin aktivliyi daha da sürətlənir. Zehni inkişafa olan faydaları elmi baxımdan sübut olunmuş şahmatın riyaziyyata inteqrasiya edilməklə tətbiq olunduğu bu proqram diqqət dağınıqlığı olan uşaqlarda daha uğurulu nəticələr verməkdədir.

Deyilənlərdən o nəticəyə gəlmək olar ki, şahmat insanın bir sıra qabiliyyətlərinin inkişafına səbəb olur. Bu baxımdan Robert Ferguson deyirdi ki, “şahmat qabiliyyəti fərdin bir və ya iki qabiliyyətinin bir araya gəlməsi üzündən deyil, bir çox təbii bacarığının birlikdə istifadəsindən meydana çıxır. Şahmat insanın bütün qabiliyyətlərini inkişaf etdirir”.

Beləliklə, deyə bilərik ki, şahmatın təhsil və təlim vasitəsi kimi rolu əvəzsizdir və o, orta məktəblərdə məcburi şəkildə tədris olunmalıdır.

Yunis Xəlilov

Naxçıvan Dövlət Universitetinin

Hüquq fənləri kafedrasının baş müəllimi

Bakının mərkəzi hissəsinin hüdudlarının birbaşa yaxınlığında yaşıl universitet şəhərciyi yaradılacaq.

APA-nın xəbərinə görə, bu, Bakı şəhərinin 2040-cı ilədək inkişafına dair Baş planında əksini tapıb.

Qeyd edilib ki, Mərkəzi Bakı ərazisində nəqliyyat sıxlığının qarşısını almaq və Abşeron yarımadasının bütün yaşayış məntəqələrindən rahat nəqliyyat və əlaqələndirmə imkanı olan ərazidə təhsil müəssisəsini yaratmaq məqsədilə Bakının mərkəzi hissəsinin hüdudlarının birbaşa yaxınlığında yaşıl universitet şəhərciyinin yaradılması təklif olunur. Universitet şəhərciyi Hibrid Yaşıl Dəhlizlər şəbəkəsinə bütünlüklə inteqrə ediləcək ki, bu da əraziyə aşağı sürətli nəqliyyat vasitələri ilə gediş-gəliş imkanı təmin edəcək.

Yeni universitet şəhərciyində özəl və dövlət ali təhsil müəssisələri ilə yanaşı tələbə yataqxanaları, xarici tədqiqatçılar üçün qonaq evləri, professorlar və müəllimlər üçün qonaqlama və yaşayış yerləri təmin ediləcək.

Universitet şəhərciyi yaxınlıqda cəlbedici ticarət və qarışıq istifadə xidmətləri təklif edən yeni ictimai nəqliyyat yönümlü şəhərsalma sistemlərinin (dəmir yolu, metro və avtobus xidmətləri) üstünlüklərindən faydalanacaq. Mərkəz daxilində həmçinin əraziyə əlavə inzibati xidmətlər göstərən özəl və dövlət qurumları yerləşəcək. Nəticədə, tədqiqat klasteri və ictimai nəqliyyat yönümlü şəhərsalma sistemlərini birləşərək universitet şəhərciyini Bakının yeni Bilik Biznes Mərkəzinə çevirəcək.

PISA (Beynəlxalq Şagird Qiymətləndirmə Proqramı) tədqiqatının 2022-ci il üzrə nəticələri açıqlanıb. Ötən il keçirilən PISA tədqiqatında əsas sahə riyaziyyat olub və 81 ölkədən ümumilikdə 700 000-ə yaxın şagird qiymətləndirmədə iştirak edib.

 Riyaziyyat üzrə nəticələrə görə ilk beşlikdə Sinqapur, Makau (Çin), Çin Taypeyi, Honkonq (Çin) və Yaponiya qərarlaşıb. Bakı məktəbləri ilə təmsil olunan Azərbaycan sıralamada 81 ölkə arasında 56-cı yerdədir. Ölkəmiz Meksika, Braziliya, Gürcüstan, Özbəkistan, Albaniya və Şimali Makedoniyadan daha yuxarı nəticə göstərib. Lakin bəzi təhsil ekspertləri nəticələrdən razı deyil.

 Modern.az PISA nəticələri ilə bağlı bir neçə ekspertlə danışıb.

 Təhsil eksperti Elçin Əfəndinin fikrincə, yoxlanmaların riyaziyyat istiqaməti üzrə olması bizi geri salıb:

 "Beynəlxalq təhsilin keyfiyyətinin ölçülməsi ilə məşğul olan müəyyən qurumlar var ki, onların açıqlamalarına nəzər yetirdiyimiz zaman ölkəmizdə istər aşağı təhsil, istər yuxarı təhsil pilləsində müvafiq olaraq müəyyən çatışmazlıqların olduğunu görürük. PİSA tərəfindən aparılan qiymətləndirmə ilə ölkəmiz 81 ölkə arasında 56 yerdə yer alıb. Biz əsasən qonşu ölkələrindən Gürcüstanı, böyük ölkələrdən isə Argentinanı geridə qoymuşuq. Məhz riyaziyyat istiqaməti üzrə ölçülməsi bizi PİSA-da geri salıb. Bu istiqamətdə işlərin aparılmasına artıq start da verilib. Müəyyən boşluqlar istiqamətində işlərin görülməsinə başlanılıb".

 Ekspert vurğulayır ki, PİSA-nın yoxlaması yalnız Bakı məktəbləri üzrə olub, lakin Azərbaycan təhsil sistemi təkcə Bakıdan ibarət deyil.

 "Yoxlanma bütün respublika üzrə olmalı idi. o zaman biz əsas göstəricini görə bilərdik. Biz daha sürətli göstəricilərin artımına çalışmalıyıqsa Sinqapur, Finland modelini tətbiq edə bilərik. Daha çox araşdırma apararaq onların modeli üzərində öz modelimizi yarada bilərik", - o qeyd edib.

 Təhsil eksperti Elmin Nuri də azərbaycanlı şagirdlərin göstəricilərinin ürəkaçan olmadığını diqqətə çatdırıb.

 “Çox təəssüf olsun ki, azərbaycanlı şagirdlərin göstəriciləri bu dəfə də ürəkaçan olmadı. 81 ölkədən 700 mindən çox şagird arasında qiymətləndirilmə aparılmışdı. Bu qiymətləndirmə istiqamətində riyaziyyat, təbiət elmləri, oxuyub-anlama məzmun xəttləri istiqamətləri üzrə aparılıb. 81 ölkə arasında 56-cı yerdə olduq. Riyaziyyat üzrə 397, oxuyub-anlama məzmun xətti üzrə 365, təbiət elmləri üzrə 380 ballıq nəticə göstərə bildik. Düşünürəm ki vəziyyət ürəkaçan deyil. PİSA şagirdlərimizin bəzi göstəriciləri ilə bağlı statistik bilgilər də yayımlayıb. 15 yaşa qədər olan uşaqlar arasında riyaziyyat 2-ci səviyyədən yüksəlmə faizi 38 faiz olub. Amma PİSA da bu göstərici 69 faizdir. 21 faiz geri qalırıq. 5-6-cı sinif üzrə yüksələn şagirdlər arasında azərbaycanlı şagirdlərin yeri cəmi 1 faizdir. Qiymətləndirmədə iştirak edən bütün şagirdlərin cəmi 1 faizi 2-ci səviyyəyə yüksələ bilib. Lakin hər ölkə üzrə orta göstərici 9 faizdir. Biz burada 8 faiz geri qalırıq. Oxuyub anlama məzmun xətti üzrə 2018-ci ilin göstəricilərindən 24 faiz aşağı nəticə göstərmişik. Halbuki mən xatırlayıram 2018-ci ilin göstəriciləri elan olunanda hamı bunu faciə kimi qarşılamışdı.”

 Ekspert geriləmələrin əsas səbəbini COVID-19 pandemiyasında görür:

 “PİSA bəyanat yayıb ki, bütün ölkələrdə geriləmələr var. Hətta ilk pillədə olan Sinqapurda da geriləmə müşahidə olunub. Bunun əsas səbəbi COVID-19 pandemiyasıdır. Bildiyimiz kimi, 2019-da koronavirus çıxdı və 2 ilə qədər müddətdə təhsilə xeyli ziyan vurmuş oldu. Lakin koronavirus olmasaydı yenə də bizim göstəricilərimiz yüksək olacaqdımı?  Fikrimcə, biz yenə də aşağı-yuxarı bu yerlərdə olacaq idik. Azərbaycan kiçik ölkə deyil. 81 ölkədən 56-cı olmaq bərbad nəticədir. Biz PİSA-nın bütün dövlətlərin şagirdlərinin üzərində apardığı qiymətləndirmə 3 istiqamətdən kənara çıxmır. Biz digər ölkələrin təhsil sistemindən nələrdə geri qalmışıqsa, onu araşdırmalıyıq. Riyaziyyat və məzmun xəttində etiraf edək ki, açıq tipli, stuasiyaya görə qərar qəbul etmə, hadisələrin bir-birinə zəncirvari bağlantısını qurmaq, sadə konstruksiyaları həll edə bilmə bacarığı, vəziyyətdən çıxış yolu bacarığı, stuasiyaya görə doğru qərar vermə bacarığı və sair, biz bu məzmun xəttinə cavab verə bilmədik. Test sistemi şagirdlərin əlindən bu göstəriciləri aldı. Hər il 9-cu siniflərin buraxılış imtahanından sonra DİM statistik göstəriciləri açıqlayır. Riyaziyyatda açıq tipli suallara cavab vermə faizi çox biabırçıdır. İmtahan verənlərin 50 faizi 0 nəticə göstərib. İldən-ilə vəziyyət düzəlmək əvəzinə pisləşir. Artıq təhsildə yanaşma dəyişilməlidir. Biz bu gün təhsilimizi qəbul imtahanının elementi olmasından xilas etməliyik. Əgər onu edə bilsək, biz bütün qiymətləndirmə platformalarında irəli gedə biləciyik.”

Təhsil məsələləri üzrə ekspert Adil Vəliyev də PISA nəticələrinin yaxşı olmadığını düşünür.

 “PISA nəticələrinə baxdıqda bizim göstəricimiz heç də yaxşı deyil. Çünki PİSA-da riyaziyyat, oxuyub-anlama və əsas götürülür və buna görə də ballar hesablanıb nəticələr açıqlanır. Düzdü riyaziyyatdan 25 ölkəni geridə qoymuşuq. Lakin oxuyub anlama və təbiət elmlərində biraz geriləməmiz var. Bir şeyi də nəzərə almaq lazımdır ki, bu hesablamalar Bakı məktəbləri üçün nəzərdə tutulub. Biz əgər regionları nəzərə alsaydıq, biz orada demək olar ki, axırıncı yerdə olardıq. Bəlkə də siyahıya belə düşə bilməzdik", - o vurğulayıb.

 Adil Vəliyevin sözlərinə görə, Azərbaycanda bəzi fənlərin adı var, amma özü yoxdur:

 "Məsələn texnologiya fənnini misal göstərmək olar. Texnologiya fənnində nəinki region məktəbləri, Bakı məktəblərində belə şagirdlərə kifayət qədər bilik öyrədilmir. Biz o zamanlar texnologiya fənni keçəndə praktiki cəhətdən öyrədilirdi. Təəsüff ki, indi kitabı oxumaqdan başqa heç nə edilmir. Biz hər hansı inkişaf etmiş ölkənin təhsil sistemini Azərbaycana gətirsək, onun heç bir nəticəsi olmayacaq. Azərbaycanda yaşayan valideynlər, uşaqların düşüncə şəkli fərqlidir. Biz PİSA-da görürük ki, hər 3 kateqoriya üzrə Sinqapur 1-ci yerdədir. Onların təhsilini gətirsək belə heçnə olmayacaq. Bizim sadəcə bir yolumuz var ki, həmin təhsil modellərini Azərbaycan təhsil modeli ilə birləşdirib yerinə daha yeni təhsil modeli çıxaraq. Bunu da pilot siniflərdə edib nəticəsinə görə digər məktəblərdə tətbiq edərək nəsə əldə edə bilərik. Məsələn məktəbdə olan informatika fənni ilə monitorinq aparsaq, kompüterlərin işlək vəziyyətində olmadığını görərik. Məktəb rəhbərləri də kompüterlər xarab olmasın deyə yenilərini istifadəyə vermək istəmir.