Bir sinifdə neçə şagird olmalıdır?-TƏHLİL

Məlumdur ki, təhsil sisteminin mühüm göstəricilərindən biri sinifdəki şagirdlərin orta sayı ilə bağlıdır. Bu göstərici tədrisin keyfiyyətinə, şagirdlərlə müəllimlər arasında qarşılıqlı əlaqəyə, eləcə də sinifdə ümumi atmosferə mühüm təsir göstərir. Bu göstərici müxtəlif ölkələrdə və regionlarda əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənə bilər ki, bu da tədris metodlarının, maliyyələşdirmə səviyyəsinin və digər amillərin fərqliliyi ilə bağlıdır.

Dünyanın müxtəlif ölkələrində aparılan araşdırmalara görə, bir sinifdə şagird sayı orta hesabla 20-40 nəfər arasında dəyişir.

Həm kiçik, həm də böyük siniflər üçün çoxlu arqumentlər var. Bir tərəfdən kiçik siniflər müəllimlərə tədris prosesinə daha səmərəli nəzarət etməyə və hər bir şagirdə fərdi yanaşmağa imkan verir. Digər tərəfdən, böyük siniflər komanda işi bacarıqlarının inkişafına və həmyaşıdları ilə effektiv qarşılıqlı əlaqəyə kömək edir.

Hər bir yanaşmanın öz üstünlükləri və mənfi cəhətləri var. Sinifdə optimal şagird sayının seçilməsi təhsil müəssisəsinin konkret şərtlərindən və məqsədlərindən asılıdır.

 Bir sinfə düşən şagird sayı

Təhsil cəmiyyətin inkişafının əsas komponentlərindən biridir. Təhsil sisteminin keyfiyyətinin mühüm göstəricisi sinifdəki şagirdlərin sayıdır. Bir sinifə düşən şagirdlərin orta sayı hər ölkə üçün eyni deyil.  Bu, müxtəlif amillərdən, o cümlədən ölkə əhalisinin sayı, əhalinin sıxlığı, təhsilə çıxış imkanları və digər sosial-iqtisadi amillərdən asılıdır. Aydınlıq üçün müxtəlif ölkələrdə bir sinifə düşən orta şagird sayı haqqında məlumatları cədvəl şəklində təqdim edirik:

Müxtəlif ölkələrdə hər sinifə düşən şagirdlərin orta sayı:

Göründüyü kimi, müxtəlif ölkələrdə bir sinifə düşən şagirdlərin orta sayı 20 ilə 40 arasında dəyişə bilər. Bununla belə, verilən məlumatlar təxminidir və konkret şərtlərdən, nəzərə alınan təhsil səviyyəsindən asılı olaraq dəyişir. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, dünya üzrə orta sinif ölçüləri ilə bağlı məlumatlar konkret ölkələr üzrə məlumatlardan fərqlənə bilər.

• Rusiya                   25
• Almaniya               20
• Çin                         40
• ABŞ                       30
• Fransa                   23

Sinifdəki şagirdlər: standartlar nədir?
  

Sinifdəki şagirdlərin sayı təlim-tərbiyə prosesinin səmərəliliyini və hər bir uşağın iştirak səviyyəsini müəyyən edən mühüm göstəricidir. Hər bir ölkənin sinif ölçüsü ilə bağlı öz standartları var və bu standartlar müxtəlif amillərdən, o cümlədən resurslar, mədəni xüsusiyyətlər və təhsil siyasətindən asılı olaraq dəyişə bilər.
  

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı (UNESCO) tərəfindən müəyyən edilmiş beynəlxalq standartlara əsasən, bir müəllimin 25-30 şagirdə nisbətinin (1:25, 1:30) saxlanılması tövsiyə olunur. Bu, müəllimə hər bir şagirdlə səmərəli işləməyə imkan verir, onun ehtiyaclarına, uğurlarına fərdi yanaşma və diqqət yetirir.

Bununla belə, dünyanın müxtəlif ölkələrində reallıq əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənə bilər. Finlandiya və İsveç kimi bəzi inkişaf etmiş ölkələrdə orta siniflərdə şagird sayı 20 civarındadır. Bu, təhsilə böyük investisiyalar, inkişaf etmiş müəllimlərə dəstək sistemi və infrastrukturla bağlıdır.
 

Digər ölkələrdə, xüsusən də inkişaf etməkdə olan regionlarda siniflər daha çox ola bilər və 40-50 şagirdə çata bilər. Bu, məhdud resurslar, müəllim çatışmazlığı və təlimin təşkilində çətinliklərlə bağlıdır.
   

Tədqiqatlar göstərir ki, optimal sinif ölçüsü müəllimlərə öyrənməyə daha çox nəzarət etməyə, hər bir uşağın ehtiyaclarına cavab verməyə və daha fərdi yanaşma təmin etməyə imkan verir. Kiçik siniflər daha yaxşı nizam-intizam, təkmilləşdirilmiş akademik performans və daha yaxşı ümumi akademik mühiti təşviq edir.

Sosial-iqtisadi vəziyyətin sinifdəki şagirdlərin sayına təsiri
 

Ailənin sosial-iqtisadi vəziyyəti sinif ölçüsünə təsir edən əsas amillərdən biridir. Bu göstərici ailənin həyat səviyyəsini, valideynlərin gəlir və təhsilini, səhiyyə xidmətlərindən və sosial müdafiədən istifadə imkanlarını, habelə mənzil şəraitinin keyfiyyətini əks etdirir.
 

Ailələrin sosial-iqtisadi vəziyyətindəki fərqlər təhsil resurslarının qeyri-bərabər paylanmasına səbəb ola bilər. Sosial-iqtisadi inkişaf səviyyəsi aşağı olan ölkələrdə çoxlu sayda şagirdin olduğu böyük siniflər tez-tez müşahidə edilir. Bu, təhsilin kifayət qədər maliyyələşdirilməməsi və keyfiyyətli təhsil resurslarına kifayət qədər çıxışın olmaması ilə bağlıdır.

Sosial-iqtisadi inkişafı yüksək olan ölkələrdə daha az şagirdin olduğu siniflərə daha çox rast gəlinir. Bu, təhsilin daha yüksək səviyyədə maliyyələşdirilməsi, keyfiyyətli təhsil resurslarına çıxış və müəllimlərin iş yükünün aşağı olması ilə bağlıdır.
 

Ailənin sosial-iqtisadi vəziyyəti də uşağın təhsilə olan motivasiyasına təsir göstərə bilər. Yüksək sosial-iqtisadi statusu olan ailələrin uşaqları adətən təhsil və akademik dəstək üçün daha çox imkanlara malikdirlər ki, bu da daha yaxşı nəticələrə və daha yüksək nailiyyətlər əldə etməyə səbəb ola bilər.
 

Ölkələr arasında sinif ölçüsü dəyişikliyinə hansı amillər təsir edir?
  

Sinif ölçüləri ölkələr arasında əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənə bilər və bunun təhsil sistemləri, öyrənmə mühitləri, təlim nəticələrinə təsiri var. Sinif ölçüsü müxtəlifliyinə təsir edə biləcək bəzi amillər bunlardır:

Dövlət təhsil siyasəti:

Hökumətin qəbul etdiyi təhsil siyasəti hər sinif üzrə icazə verilən şagird sayını müəyyənləşdirir. Bəzi ölkələr daha fərdiləşdirilmiş öyrənmə təcrübəsini təmin etmək və təhsilin keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün sinif ölçüsü limitləri təyin edə bilər.

Təhsilin maliyyələşdirilməsi:

Təhsilin maliyyələşdirmə səviyyəsi ölkədən ölkəyə çox dəyişə bilər. Daha çox maliyyələşdirmə məktəblərə daha çox müəllim işə götürməyə və daha kiçik siniflər yaratmağa imkan verə bilər ki, bu da öyrənməyə daha fərdi yanaşmaya imkan verir.

Təhsilin əhatəliliyi:

Bəzi ölkələr, xüsusən də ucqar ərazilərdə təhsilə çıxışda çətinliklərlə üzləşə bilər. Belə hallarda, yerli məktəblər əlçatmaz və ya təhsil üçün yararsız ola biləcəyi üçün  siniflərdə daha az şagirdin olması məsləhət görülür.  

Demoqrafik dəyişikliklər:
 

Ölkənin demoqrafik göstəricilərindəki dəyişikliklər sinif ölçüsünə də təsir edə bilər. Məsələn, aşağı məhsuldarlıq səviyyəsinə malik olan bir ölkədə hər sinifə daha az şagird düşə bilər, yüksək məhsuldarlıq səviyyəsinə malik ölkədə isə daha böyük siniflər ola bilər.

Bütün bu amillər bir-biri ilə bağlıdır və ölkədən ölkəyə dəyişməsi mümkündür.  Bu amillərin öyrənilməsi sinif ölçüsü müxtəlifliyini və onun təhsil sistemlərinə təsirini daha yaxşı başa düşməyə kömək edəcək.

Təhsil və sinif ölçüsü: ölkələrarası müqayisələr
 

Məktəblərdə siniflərin sayı müxtəlif ölkələrin təhsil sisteminin mühüm aspektlərindən biridir. Hər bir ölkənin tədris və təhsil standartlarına, o cümlədən siniflərin ölçülərinə öz xüsusi yanaşmaları var.
  

Yaponiya və Cənubi Koreya kimi bəzi ölkələrdə siniflərin sayı adətən 35-40 şagird arasında dəyişir. Bu, əhalinin sıxlığının yüksək olması və məktəblərdə yerlərin məhdud olması ilə bağlıdır. Belə şəraitdə müəllim böyük bir şagird qrupunu səmərəli idarə etməyi bacarmalı və hər bir şagirdə fərdi diqqət yetirməlidir.
 

Fransa və Almaniya kimi Avropa ölkələrində siniflər adətən 25-30 şagird arasında olur. Bu, müəllimə tələbələrlə daha fəal ünsiyyət qurmağa və hər bir şagirdə fərdi yanaşma təmin etməyə imkan verir. Həmçinin, bu sinif ölçüsü qrup işinin və müzakirələrin təşkili üçün əlverişlidir.

Şimali Amerikada, ABŞ və Kanadada orta sinif ölçüsü təxminən 20-25 şagirddir. Bu kiçik sinif ölçüsü müəllim heyətinə daha intensiv və fərdiləşdirilmiş təhsil proqramı təqdim etməyə imkan verir.

Afrika və Latın Amerikası ölkələrində məktəb siniflərinin sayı ilə bağlı vəziyyət sabit deyil. Bəzi kənd yerlərində siniflərin sayı 50 və ya daha çox şagirdə çata bilər ki, bu da öyrənmə və keyfiyyətli təhsilə çıxış üçün əhəmiyyətli problemlər yaradır.

Beynəlxalq standartlar və təlimatlar
   

YUNESKO və OECD kimi beynəlxalq təşkilatlar məktəblərdə siniflərin sayı ilə bağlı təlimatlar və standartlar işləyib hazırlayıblar. Bu standartlar dünyanın bir çox ölkələrinin təcrübələrinə əsaslanır.
  

Beynəlxlaq təşkilatların tövsiyələrindən biri təhsil səviyyəsindən asılı olaraq sinifdəki şagirdlərin optimal sayını müəyyən etməkdir: İbtidai məktəblər üçün hər sinifdə maksimum 20, orta və ali məktəblər üçün hər sinifdə maksimum 25 şagird tövsiyə olunur.
  

Bununla belə, hər bir ölkənin və ya məktəbin öz qaydaları ola bilər. Ekspertlərə görə, sinifdə 15 şagird olsa belə, hər bir şagirdlə fərdi dərs üçün kifayət qədər vaxt olmayacaq.
   

Digər araşdırmalarda isə şagird sayının müasir təhsilin keyfiyyətinə təsir edən yeganə amil olmadığı vurğulanır. Sinifdə şagird sayının beynəlxalq standartı kimi bir məsələ yoxdur.

OECD-nin Təhsil və bacarıqlar departamentinin direktoru Andreas Şleyxer də öz tədqiqatlarında təhsilin keyfiyyətinin sinifdəki şagirdlərin sayı ilə əlaqəli olmadığını qeyd edir. Bu mövzu PISA tədqiqatlarında da öyrənilib. Bu tədqiqatlar təhsilin keyfiyyətini qiymətləndirmək üçün bütün dünyada qəbul olunur. Tədqiqatlar göstərir ki, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri kimi zəngin bir ölkədə bir sinifdə 22-24 nəfər var. Ancaq bir sinifdə 42-43 şagirdin oxuduğu Vyetnam da var. PISA-ya görə, Vyetnamın nəticələri Birləşmiş Ərəb Əmirliklərindəkindən daha yüksəkdir. OECD-nin tədqiqatlarına əsasən, dünyanın 27 ölkəsində bir sinifdə 40-dan çox uşaq təhsil alır. Digər 27 ölkədə eyni sinifdə 30-39 uşaq oxuyur.  Onların arasında Yaponiya da var.  Dünyada 200-ə yaxın ölkə varsa, onlardan 54-də 40-a qədər uşaq bir sinifdə oxuyur. Yaponiya, Koreya və Çin kimi ölkələrin nəticələrini təhsilin keyfiyyəti baxımından götürsək, beynəlxalq tədqiqatlarda buna həsəd aparmaq olar.

Oruc MUSTAFAYEV