.png)
Zəfər təhsil modeli – Tədrisin şəxsiyyət mühəndisliyi missiyası
Azərbaycan Respublikasının prezidentliyinə namizəd, Milli Məclisin İnsan hüquqları komitəsinin və Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin İdarə heyətinin sədri Zahid Oruc 2023-cü ildə (dəqiq tarix: 27.10.23) Azərtaca müsahibəsi zamanı çox maraqlı və ən yaxın gələcəyə sərrastlıqla hesablanmış fikir bildirmişdi:
“Ümumilikdə hər bir azərbaycanlının düşüncəsində inqilabi dəyişikliklər baş verməlidir. Belə ki, Zəfər dövləti, Zəfər təşkilatı, Zəfər təhsil modeli yaradılmalıdır. Ona görə də 44 günlük müharibə və bir günlük antiterror tədbirlərinin bizim həyatımıza gətirdiyi yenilikləri qəbul etməli, o çağırışları düzgün hesablamalı və qarşıdakı işləri bu ideologiya ilə həyata keçirməliyik. Eyni zamanda, gələcəkdə yeni strategiyaların hazırlanmasını hazırki dövr ən vacib məsələlər kimi qarşımıza məqsəd olaraq qoyur”.
7 fevral növbədənkənar prezident seçkiləri həm də Qarabağ zəfərinin fərqli variasiyalarını müxtəlif sahə və istiqamətlər üzərindəki transferinin başlanğıc nöqtəsi kimi də hesab edilməlidir.
Zəfər bir ideoloji mexanizm kimi dövlətimizin 2023-cü ildə bütöv şəkildə əldə etdiyi ali dəyər olaraq ünvanını dəyişməli, Qarabağdan, gələcək naminə qələbəsini gözləyən digər “Qarabağlar”a – təhsilə, elmə, sosial həyata, iqtisadi islahatlara, mədəniyyətə, səhiyyəyə və s. yönəlməli, Yeni Azərbaycan modelinin əsas simasına, simgəsinə çevrilməlidir.
Postseçkidən sonrakı Azərbaycanın əsas brendi kimi qəbul olunacaq Zəfərin "Qarabağlaşdırma” prosesini tətbiq edəcəyimiz istiqamətlərdən biri də təhsil olacaqdır.
Zahid Oruc tərəfindən səsləndirilən Zəfər təhsil modeli özünün uzaqgörənliyi ilə seçilməklə yanaşı, XXI əsr çağdaş təhsil çağırışlarının əsas elementlərini də vahid bir orqanizm kimi sintez etmiş olur.
Milli şüurla bəşəri dəyərlərin ortaq nöqtəsində hərəkət bu təhsil modelinin əsas qayəsi olmaqla yanaşı, Zəfərdən sonrakı dönəmdə məktəbyaşlı uşaqlar üçün milli bələdçi funksiyasını layiqli şəkildə həyata keçirə bilər.
Bir haşiyəyə çıxaraq deyə bilərik ki, məktəb və universitet birinciliyi Z.Orucun tərcümeyi-halında hər zaman qırmızı xətt kimi keçib və onun 20 ildən artıq siyasi fəaliyyətində təhsil sahəsinə olan diqqət və yanaşmalarınının əsas hərəkətverici qüvvəsi kimi çıxış edib.
Z.Orucun seçki platformasındakı əsas şüarlardan biri -“Ən böyük sərvət insandır” ideyasının da kökündə məhz Zəfər təhsil modelinin duracağını asanlıqla söyləyə bilərik. Zəfər təhsil modelinin şəxsiyyətin formalaşmasına yönəlik məzmun xətti, fəaliyyət proqramı insan amilini cəmiyyətin bütün sahələrində ən böyük sərvət olaraq xarakterizə edəcəkdir:
“IV Respublika - ədalət prinsiplərinə əsaslanan Yeni Yüz ilin inşa edilməsidir. Tarix və təcrübə göstərir ki, inkişaf, rifah və iqtisadi uğur ədalətin hakim olduğu, hamının qanun qarşısında bərabərliyi və qanunun aliliyi ilə bilavasitə bağlıdır. Bu o deməkdir ki, Zəfərimizlə yanaşı, fundamental, başlıca dəyər - #İnsandır. Ən böyük sərvətimiz vətəndaşdır!
IV Respublikanın-yeni ideyalara, zəkalara ehtiyacı var! Bizim əsas vəzifəmiz peşəkar, layiqli, yüksək bilikli, savadlı dövlət qulluğunun, ləyaqətli elitanın yaradılması, vətənpərvər kadrların yetişməsi, cəmiyyət sisteminin bütün həlqələrində aparıcı mövqe tutmasıdır”.
Zəfər dövləti, Zəfər təşkilatı, Zəfər təhsil modelinin yaradılması post-seçki dövrünün Azərbaycanı üçün hazırlanacaq hədəflər paketinin tarixiliyini daha da artıra bilər.
Post-seçki mərhələsi, Zəfər arealı üzrə sürətlə yenilənəcək Azərbaycanda təhsil sisteminin insan kapitalının inkişafı çağırışlarına cavab verməsi istiqamətində yeni addımların atılmasına və ümumi təhsilin keyfiyyət göstəricilərinin Avropa standartlarına uyğunlaşdırılmasına ehtiyac vardır. Təhsilin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması üçün bu sahədə insan resurslarının inkişaf etdirilməsi və müəllim peşəsinin nüfuzunun artırılması zəruridir.
Qeyd edək ki, 2006-cı ildə qəbul olunmuş “Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin Konsepsiyası (Milli Kurikulumu)” sənədi Təhsil qanununun tələbləri baxımından yenidən nəzərdən keçirilərək “Ümumi təhsil pilləsinin dövlət standartı və proqramları (kurikulumları)” adı ilə yeniləşdirilmiş, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2010-cu il 3 iyun tarixli 103 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmişdir.
Lüğəvi mənası “kurs”, “yol”, “istiqamət” kimi izah olunan kurikulum təhsil seqmentində özünün tətbiq mexanizmini müəyyən qədər həyata keçirə bilib. Lakin boşluqların hələ də qalması, tədris prosesinin şəxsiyyət yönümlülük funksiyasının ənənəvi yanaşmaların kölgəsində qalması faktı da danılmaz gerçəklikdir.
Zəfər təhsil modelinin hazırlanması, uğurlu tətbiq yollarının müəyyən edilməsi qələbə faktorunun təhsil sahəsi vasitəsilə daha da genişlənməsinin əsas səbəbi kimi düşünülməlidir.
Yeni təhsil standartları və məzmun xətlərini əhatə etməli olan Zəfər təhsil modeli şəxsiyyət texnoloqu, insan mühəndisliyi funksiyasını prioritet hesab etməli, tədris prosesini informasiyanın təkcə qəbulu deyil, onun düzgün emalı, həyati tətbiqi mexanizmi kimi dəyərləndirməlidir.
Şagird üzərində şəxsiyyət mühəndisliyi rolunu oynamalı olan bu model fərdin çağdaş praktiki bilik və bacarıqlarının yalnız v milli dövlətçilik meyarları üzərində inkişaf etməsini əsas götürməli, pedaqoji işin təşkilini ancaq bu halda düzgün hesab etməlidir.
Zəfər təhsil modelinin təhsilimizin bütün pillə və səviyyələrində özünün nəzəri-praktiki tətbiq meylləri ilə düzgün əksi seçkidən sonrakı Azərbaycanın Zəfər brendinin əsas elementi rolunu oynayacaqdır.
Həmçinin, təhsil müəssisələrində tərbiyə işinin sistemli təşkili, Ümummilli lider Heydər Əliyev irsinin daha dərindən öyrənilməsi, Azərbaycançılıq ideologiyasının təbliği, Azərbaycan dilinə, ədəbiyyatına, tarixinə, mədəniyyətinə məhəbbət, milli-mənəvi dəyərlərə hörmət hissinin aşılanması, Vətənə sədaqət və vətəndaşlıq mövqeyinin formalaşdırılması kimi amillər də milli modelin əsas elementləri olmalıdır.
Azərbaycan Müəllimlərinin XVI Qurultayının qəbul etdiyi qətnamədə də vurğulandığı kimi, ümumi təhsilin məzmununda Vətən müharibəsində “Böyük Zəfər” və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tam bərpa olunması ilə bağlı məlumatların əks etdirilməsi, ali təhsil proqramlarına Qərbi Azərbaycanın tarixi və mədəniyyəti ilə bağlı məzmunun daxil edilməsi və bu ideyaların yetişməkdə olan gənc nəslə aşılanması sahəsində sistemli işin aparılması faktı da vacib nüanslardandır.
Zəfər təhsil modeli və onun tədris prosesində tətbiqi mexanizminin hazırlanması, dünya təhsilinin öncül modellərinin uğurlu təcrübələri ilə milli təfəkkür, milli şüur, dövlətçilik ənənələrinin inkişafına xidmət edən örnək elementlərin sintezinə çalışmaq təhsil istiqamətində prioritet çağırışlar kimi qəbul edilə bilər.
Şəxsiyyət mühəndisliyi missiyasının praktiki məkanı sinif otağı yox, insanın şüuru, yaddaşı və psixoloji aurasıdır. Müəllim bu aurada necə qalacaqsa, mühəndislik fuknsiyasını da o cür yerinə yetirəcək. Amma bir məsələyə xüsusi diqqət edək: elə şəxsiyyət mühəndisliyi missiyasının da alt bazası, bünövrəsi elə sinif otağında formalaşır. Şagirdini şəxsiyyət, cəmiyyət üçün lazımlı kadr gözündə görən müəllim onu yalnız əzbərçi faktlarla yükləmir, situasiyaya görə düzgün qərarvermənin modullarını öyrədir, düşüncə dənizinin sahillərinə çıxarır, üzməyin ilk elementlərini ona başa salır.
Qarabağ Universiteti – Qafqazın Harvardı
“Yaxın gələcəkdə yaradılacaq, Qarabağ Universitetini beynəlxalq elmi tədqiqatların məkanına çevirmək və Qafqazın Harvardı statusuna yüksəltmək üçün aparıcı xarici universitetlərin elmi və alim potensialından istifadəyə dair qərarların qəbulunu vacib sayırıq”. (Zahid Orucun sfera.az saytına müsahibəsindən; 24.11.2023)
Hələ illər əvvəl ölkə başçısı, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin ideya müəllifi olduğu Qarabağ Universitetinin ideya icraçısı məhz Zahid Oruc olacaqdı. Müəyyən səbəblərdən layihənin gerçəkləşməsi xeyli ləngidi. Amma həqiqət meyarı özünün bəşəri qanununu-geciksə də, mütləq gələcək”-düsturunu doğrultdu. Bir neçə ay bundan öncə ölkə başçısı tərəfindən Xankəndi şəhərində Qarabağ Universitetinin yaradılması ilə bağlı tarixi Sərəncam imzalandı.
Az öncəki sitatda qeyd olunan “Qafqazın Harvardı” ideyası Qarabağ Universiteti və onun fonunda digər ali təhsil müəssisələrimiz üçün gələcəklə bağlı hədəf konseptindən biri olmalıdır. Hazırda dünyanın bir çox nəhəng universitetləri artıq həm də tədqiqat müəssisələri kimi fəaliyyət göstərərək elmlə təhsilin sintezi və onun istehsalatda tətbiqi məsələsinə nail ola bilmişlər.
Azərbaycan ali təhsil seqmentindəki əsas boşluqlardan biri universitet-əmək bazarı, yaxud universitet-istehsal sahəsi tandeminin qurula bilməməsidir.
Universitetlərə qəbul mexanizmində əmək bazarının tələblərinin nəzərə alınmaması məzunların işlə təminatına ciddi maneələr törədir. Universitetlər bu istiqamətdə öz yol xəritələrini müəyyən etməli, elmtutumlu tədqiqat müəssisəsi və əmək bazarına bacarıqlı kadr hazırlayan aparıcı mərkəz rolunda çıxış etməyi bacarmalıdırlar. Təəssüf ki, universitetlərin nəzdində bu məqsədlə fəaliyyət göstərən və birinci kursdan etibarən tələbələr üçün hədəflər paketi müəyyən etməli olan Karyera Mərkəzlərinin faydalılıq əmsalı çox aşağıdır.
Ali təhsil seqmentinin əsas perspektivlərindən biri də onun əlçatanlığıdır. Qəbul meyarlarının yenidən müzakirə edilməsi, universitetlərdə “giriş qapı”larının deyil, “çıxış qapıları”nın “bərkidilməsi”ni təmin etmək çox vacibdir.
Həmçinin, universitetlərdə tədrisin məzmunu, plan yerləri əmək bazarının tələblərinə adekvat olmadığından bu istiqamətdə zəruri proqram hazırlamaq və tələbə qəbulunu həmin qaydalar əsasında aparılması, yeni təhsil sisteminin yetişdirdiyi məzunların əmək bazarında rəqabətliliyinə və peşəkarlığına beynəlxalq kontekstdə baxılması, ali təhsildə kurikulumların əmək bazarının tələbləri istiqamətində qurulması Zəfər təhsil modelinin əsas tələblərindən biri kimi çıxış edə bilər.
Son söz olaraq...
Zahid Orucun məktəb müəllimi Məhəmmədov Mehrab bir neçə gün bundan əvvəl özünün sosial şəbəkə hesabında belə bir statusla çıxış etmişdi:
"Zahid Oruc mənim şagirdim olub. O, nəinki fizika fənnindən, eləcə də bütün fənlərdən əla qiymətlər alıb, nümunəvi şagird olub. Zahid Oruc yaxşı oxumağı ilə yanaşı, həm də təlim-tərbiyə baxımdan seçilib, rayon olimpiadalarında iştirak edib, qalib olub, o hər yerdə, məktəbdə, təhsildə daim birinci idi. Bütün müəllimləri onun gələcəkdə faydalı bir insan olacağına inanıb. O istər Milli Məclisin üzvü, istər komitə sədri kimi həmişə öz kəndinin, müəllimlərinin problemləri ilə maraqlanıb və lazımi köməklik etməyə çalışıb. Ona bir müəllimi olaraq, gələcək işlərində uğurlar arzu edirəm".
Bu fakt onu göstərir ki, müəllim tədris prosesini şəxsiyyət mühəndisliyi üzərində quranda o mütləq və mütləq öz faydasını vermiş olur.
Elmin Nuri
Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin əməkdaşı, elm və təhsil məsələləri üzrə tədqiqatçı
