Riyaziyyatçılara MEYDAN OXUYAN KÖLƏ – “VİRCİNİYA KALKULYATORU” + FOTOLAR

Tarixdə qeyri-adi bacarığa malik olan çoxsaylı insanlar yaşamışdır. Mən, onlardan biri haqda söhbət açmaq istərdim. Dərhal mövzuya keçim.

“Virciniya Kalkulyatoru” və ya “Qara Tom” kimi də tanınan bu şəxs Afrikada, daha dəqiq desək, indiki Liberiya ilə Benin arasında 1710-cu ildə dünyaya göz açmışdır. 1724-cü ildə isə, hələ 14 yaşında olarkən kölə kimi satılmışdır. Qul olduqdan sonra Amerikaya göndərilmiş və sonradan Presli və Elizabet Koksun qanuni mülkiyyətinə verilmişdir.

Söhbət əksəriyyət insanın bəlkə də haqqında heç nə bilmədiyi Tomas Fullerdən gedir. Onun təxəllüsləri təsadüfi verilməmişdi. Qara dərili Tomas Fuller yeriyən bir kalkulyatora bənzəyirdi. Çünki o, savadsız olsa da, inanılmaz şəkildə sürətli hesablama qabiliyyətinə malik idi. O dövrlər qulların savadsız olması adi hal kimi qəbul edilsə də, Tomas 1724-cü ildə Virciniyaya gələrkən hesablama üçün qeyri-adi istedadını inkişaf etdirmişdi. Şimali Virciniyadakı pedaqoqlar onun unikallığını tez bir zamanda “kəşf” etdiklərindən dərhal o 232 hektarlıq plantasiya təsərrüfatının idarə edilməsinə cəlb olundu.

Tomasın qeyri-adi riyazi təhlil qabiliyyəti var idi. Belə ki, o riyaziyyat problemlərini asanlıqla həll edə bilir və çətin olan riyazi suallara hər zaman doğru cavablar verirdi. Bu dahi kölə istənilən vaxt saniyələri, dəqiqələri, saatları, günləri, həftələri və ayları rahatlıqla bir-birinə çevirə bilirdi. O, həmçinin istənilən məsafənin böyüklüyünü və uzunluqlarını hesablama bacarığına malik idi. O, adətən başqalarının qələm və kağızdan istifadə edərək çətinliklə gəldiyi nəticələri beynində düşünərək cavablayırdı.

Bəs, o bunu necə bacarırdı? Başqa sözlə, Tomas riyaziyyatı haradan öyrənmişdi? Bunu onun özündən soruşduqda, yəni üstün riyazi qabiliyyətləri necə əldə etdiyini maraqlandıqda, o nə qədər qəribə də görünsə, bunun inək quyruğundakı tükləri saymaq kimi təsərrüfatlarda aparılan eksperimental təcrübələrdən gəldiyini söyləyirdi. Afrika alimləri isə hesab edirdilər ki, Tomasın bacarıqları Afrikada nadir görülən hadisədir. Bu, onun riyazi oyunlar oynamasından, tapmacalar həll etməsindən və say sistemi ilə bağlı məşğuliyyətindən aydın görünürdü. Təsadüfi deyil ki, Tomas Fullerin yerinə yetirə bildiyi bir çox hesablamaları bu gün yalnız kalkulyatorla etmək mümkündür.

Biz, hesab edirik ki, hər halda bu fitrətən gələn istedadın mənbəyini kainatı yaradan Ulu Tanrıda görmək lazımdır. Çünki hər kəsin belə qabiliyyəti olmur. Afrika alimlərinin də hesab etdiyi kimi bu nadir görülən hadisədir.

Bu oxumamış riyaziyyatçı öz dövründə hamının diqqət mərkəzində idi. Onun riyazi şücaəti gün keçdikcə hər tərəfə yayılr, get-gedə daha çox insan onunla maraqlanmağa başlayaraq onun haqqında daha çox şey bilmək istəyirdi. Tomas, 70 yaşlarında olanda Pennisilvaniyadan olan Uilyam Hartshorne və Samuel Coates onun hesab şücaətinin şahidi olmaq üçün görüşə gəldilər.  Tomas Fullerə verilən hər bir suala düzgün cavablar verildiyini gördükdə, ziyarətçilər heyranlıqlarını gizlədə bilmədilər.

Onlar Tomasdan nə soruşdular? Birinci sual belə idi ki, “bir il yarımda neçə saniyə var?” İki dəqiqə ərzində Tomas cavab verdi: “47,304,000.” Növbəti sual isə belə oldu: “Bir insan 70 il, 17 gün və 12 saat yaşayıbsa, deməli o, neçə saniyə yaşayıbdır?” Tomas bu suala da qısa fasilədən sonra cavab verdi: “2.222.210.500.” Qonaqlardan biri hətta qələmdən istifadə edərək hesablama apardıqdan sonra cavabları yoxlamağa çalışdı, lakin onun sanki səhv olduğunu düşündü və sonra yenidən bir də illəri hesablamağa çalışdı. Bunu görən Tomas ona kömək edərək yededi: “Sən ili unudursan”.

Sonralar Uilyam Hartshorne və Samuel Coates öz hesabatlarında bir neçə kəlmə də olsa Tomasın fiziki görkəmi barədə də yazmışdılar. Onlar Tomasın boz rəngə çalan saçının olduğunu və özündə qocalığın bir neçə başqa əlamətini biruzə verdiyini qeyd edirdilər.

Tomas bir neçə il sonra, daha dəqiq desək, 1790-cı ildə Virciniya ştatında yaxınlığındakı Koks fermasında vəfat etdi. Öləndə onun 80 yaşı var idi. O öldükdən sonra Boston qəzeti olan “Columbian Centinel” Toması “özünü öyrədən arifmetik” və “təlimsiz alim” adlandıran bir məqalə dərc etdi.

Bax, belə. Tomas Fuller kimi tarixin qaranlıq səhifələrində itib-batmış unikal insanlar çox olub və olacaq. Əsas olan isə odur ki, bu cür istedadlı insanlara təəssüf ki, bəzən dəyər verilmir, onların fitri istedadından vaxtında faydalanılmır, onlar Tomas Fuller kimi layiq olmadığı həyatı yaşamağa məcbur edilirlər. Halbuki belə fenomenal şəxsiyyətlərin qədrini zamanında bilsək, qazanan cəmiyyətimiz olar.

Yunis Xəlilov

Naxçıvan Dövlət Universiteti Hüquq fənləri kafedrasının baş müəllimi