Öyrənməyə əsaslanan təcrübə modeli (Kolb dövrü)

Kolb dövrü (David Kolb tərəfindən hazırlanmış “Təcrübəyə əsaslanan öyrənmə modeli”) öyrənmə prosesini dörd əsas mərhələyə bölən bir konsepsiyadır. Bu dövr insanın təcrübədən öyrənmə mexanizmini izah edir və öyrənmə konseptində geniş tətbiq olunur.

Dörd mərhələ:

1. Konkret təcrübə (Concrete Experience)

• Bu mərhələ təcrübənin özü ilə bağlıdır. Öyrənən bir şey edir və ya yeni bir vəziyyətlə qarşılaşır. Bu mərhələ öyrənmənin başlanğıcıdır. 
Misal: Şagird laboratoriyada təcrübə aparır və müəyyən bir prosesin nəticələrini görür.

2. Müşahidə və refleksiya (Reflective Observation)

• Bu mərhələdə öyrənən baş verənləri analiz edir və müşahidələr aparır. Təcrübədəki hadisələri təhlil edərək onların məna və səbəblərini anlamağa çalışır.
Misal: Şagird laboratoriya nəticələrini nəzərdən keçirir və niyə belə bir nəticə alındığını düşünür.

3. Abstrakt konsepsiyaların yaradılması (Abstract Conceptualization)

• Öyrənən müşahidələr əsasında nəzəriyyələr və konsepsiyalar yaradır. Təcrübədən dərslər çıxarılır və əldə olunan biliklər daha geniş prinsiplərlə əlaqələndirilir.
Misal: Şagird kimyəvi reaksiyalar haqqında yeni bir nəzəri anlayış inkişaf etdirir.

4. Aktiv təcrübə (Active Experimentation)

• Bu mərhələdə yeni əldə olunan biliklər real həyatda tətbiq olunur. Təcrübə, nəzəriyyə və nəticələr yeni bir vəziyyətdə sınanır.
Misal: Şagird öyrəndiklərini növbəti laboratoriya təcrübəsində tətbiq edir və nəticələri müqayisə edir.

“Kolb dövrü” konsepsiyasının öyrənmə konseptində rolu:

1. Daimi dövrlü proses: Kolb dövrü öyrənmə prosesinin başa çatmadığını, əksinə, davamlı bir dövr olduğunu göstərir. Təcrübə, refleksiya, konseptualizasiya və tətbiq ardıcıl şəkildə öyrənmə effektivliyini artırır.

2. Təcrübəyə əsaslanan öyrənmə: Öyrənənlərin yalnız nəzəri biliklərdən deyil, təcrübədən də dərs çıxarmağına imkan yaradır. Bu, real həyatda biliklərin tətbiq olunmasına kömək edir.

3. Fərqli öyrənmə üslubları: Kolb dövrü insanların öyrənmə prosesində müxtəlif üslublara üstünlük verdiyini göstərir. Bəzi insanlar konkret təcrübəyə əsaslanır, digərləri isə refleksiyaya və ya nəzəriyyəyə üstünlük verir.

4. Təlimin strukturlaşdırılması: Müəllimlər Kolb dövrünü istifadə edərək dərs planlarını tərtib edə bilərlər. Məsələn, təcrübə əsaslı tapşırıqlar verərək şagirdlərin nəzəriyyəni praktikada tətbiq etmələrinə şərait yaradılır.

5. Real həyatda tətbiq: Təlimlərdə, iş yerlərində və həyatın müxtəlif sahələrində Kolb dövrü fərdlərin daha yaxşı öyrənməsi və inkişaf etməsi üçün tətbiq edilir.

Nəticə:

Kolb dövrü öyrənmə prosesini daha interaktiv və dərin edir. Bu model təcrübənin, analiz və tətbiqin birləşdirilməsinə əsaslanır və öyrənmə prosesini daha effektiv və yadda qalan edir. Özünüz də dərs və ya təlimlərinizdə Kolb dövrünün mərhələlərini tətbiq edərək öyrənənlərin iştirakını və anlayışını artırmış olarsınız.

Mənbə:

Kolb dövrü və onun təsviri əsasən David A. Kolb-un 1984-cü ildə nəşr etdiyi “Experiential Learning: Experience as the Source of Learning and Development” kitabına əsaslanır. Bu kitabda Kolb təcrübəyə əsaslanan öyrənmə modelini təqdim etmişdir və bu model öyrənmə nəzəriyyəsində geniş istifadə olunur