Ötən il ilk dəfə olaraq on minlərlə abituriyent İnformatika fənni üzrə qəbul imtahan suallarını cavablandırmalı oldular. O vaxta qədər isə çağdaş dövrün tədris predmeti hesab olunan İnformatika az qala, ikinci dərəcəli fənn hesab edilirdi. I ixtisas qrupu üzrə Rİ alt-qrupuna əlavə olunması fənnin az qala, xilasına gətirib çıxarsa da, bu qərar qəbul imtahanları zamanı başqa problemlərə yol açdı.
İnformatika fənni üzrə tanınmış mütəxəssis, təlimçi-müəllim, “Bələdçi” İnformatika Məktəbinin rəhbəri Tural Sofuyev Moderator.az-a müsahibəsində İnformatika fənni, dərsliklər, qəbul imtahanları ilə bağlı maraqlı məsələlərdən danışıb.
Qeyd edək ki, T.Sofuyevin rəhbərlik etdiyi müəllimlər komandasının hazırladığı abituriyentlər üçün “İnformatika bələdçisi” vəsaiti ötən il bu istiqamətdə şagirdlərin ən çox axtardıqları vəsaitlərdən olub.
-İnformatika dərslikləri ilə bağlı əsas problemlər nələrdir?
-İnformatika dərslikləri hazırda ən aktual problemlərdən biri olmaqla qalır. Burada problem dedikdə dərsliyin həcmi, yazılma predmeti, səhifə miqyası və s. nəzərdə tutulmur. Bildiyimiz kimi, informatika üzrə iki kateqoriya əsasında imtahan verilir: I qrupun Rİ altqrupu üzrə ali məktəblərə qəbul imtahanı və MİQ çərçivəsində informatika fənni müəllimləri üçün işəqəbul imtahanları. Hər iki istiqamət üçün proqram alt çərçivəsi hazırlanıb. İmtahanlar sualları həmin proqram səviyyəsi və sinif dərsliklərinə əsaslanaraq hazırlanır.
Lakin MİQ-də bu fikrin heç də adekvat həyata keçmədiyi hiss olundu. Çünki proqramdankənar bəzi mövzular var idi ki, onlar suallarda öz əksini tapmışdı: məsələn, say sistemləri və onun kimi bir neçə mövzu... Predmet proqram və sinif dərsliklərində heç vaxt öz əksini tapmayıb. Namizəd isə nəyə əsasən hazırlaşır? Təbii ki, proqrama və sinif dərsliklərinə. O bunlara nəzərən hazırlaşır amma imtahan prosesi zamanı qəfil proqramdan kənar sualla rastlaşır. Bu isə onun nəticəsinə birbaşa təsir göstərən amildir. MİQ-də informatika fənni üzrə suallar nisbətən çətin salınırsa, burada heç bir problem yoxdu. Çünki onu cavablandıracaq şəxs müəllim, yaxud namizəddir və o bu sualların öhdəsindən gəlməlidir. Amma digər tərəfdən, bu suallar sinif dərsliklərinə nəzərən hazırlanıbsa, o zaman ortaya başqa bir sual çıxır: Bu dərsliklər təqdim olunan sualların çətinlik dərəcəsini, izahını nə dərəcədə dolğun ifadə edə bilib? Əsas məsələ budur. Bunun üçün də yaxşı olardı ki, MİQ üçün tərtib olunan proqram əsasında mütləq vahid dərslik forması hazırlansın. Əks təqdirdə, bu müəyyən problemlərə gətirib çıxaracaq. Çünki müəllim istər-istəməz orta məktəb şagirdinin oxuduğu sinif dərsliyi ilə hazırlaşmalı olacaqdır. Sinif dərsliyi isə həmin proqramı tam əhatə edə bilməyəcək.
-Orta məktəblərdə informatika fənni üzrə tədris olunan sinif dərslikləri imtahan suallarına nə dərəcədə adekvat cavab verir?
-Sinif dərsliklərinin abituriyentlər üçün qənaətbəxş olmamasının, həmçinin, onların gözdən salınmasının bir neçə səbəbi var. Birinci səbəb isə, həmin kateqoriya üzrə Dövlət İmtahan Mərkəzinin özünün də test topluları və hazırlıq vəsaitlərini hazırlamasıdır. Abituriyent də düşünür ki, imtahanı götürən qurum DİM-dir, deməli, onun hazırladığı vəsaitə daha çox diqqət ayrılacaq. Daha onun sinif dərsliklərindən kənara çıxıb-çıxmaması, eləcə də başqa problemləri abituriyenti maraqlandırmır. Şagird istər-istəməz DİM-in hazırladığı vəsaitləri alır və hazırlıq prosesini onunla aparır. Bu da təbii ki, sinif dərsliklərini kölgədə qoymuş olur.
DİM bütün fənlər üçün bu vəsaitləri hazırlayır. Sual olunur: bunlar hansı səbəbə görə hazırlanır? Bu həm də o deməkdir ki, həmin fənlərlə bağlı olan dərsliklər, yaxud hansısa vəsaitlər qəbul proqramını tam əhatə etmir. Ona görə də yeni hazırlıq vəsaitinin hazırlanmasına ehtiyac hiss olunur. Düşünürəm ki, bu məsələdə DİM və ETN birləşməlidir. Əgər sinif dərslikləri qəbul proqramını tam əhatə etmirsə, demək, DİM-in bu istiqamətdə atdığı addım uğurludur. Qəbul imtahanına hazırlıq prosesi də o zaman ancaq bu vəsaitlər üzərindən aparılmalıdır. Elə özümü götürüm, əgər şagirdəmsə və qəbuldakı suallar DİM-in hazırladığı vəsaitdən düşəcəksə, o zaman mənim sinif dərsliklərini oxumağa nə ehtiyacım var?
Dərsliklərdəki problem elə buradan başlayır: imtahan keçirən bir qurum özü hansı səlahiyyətə, hansı Şuranın verdiyi qərara əsasən hazırlıq vəsaiti hazırlayır? Dərsliklərin hazırlanması ilə bağlı şura nazirliyin tabeliyindədirsə və sinif dərsliklərinin hazılanması onların səlahiyyət çərçivəsindədirsə, o zaman alternativ vəsaitlərin varlığı maraqların toqquşmasına gətirib çıxaracaqdır. Və bu toqquşma da özünü imtahanlara hazırlıq prosesində göstərir. Biz vəsaitlər arasında seçim edərkən sinif dərsliklərini kölgədə qoymuş oluruq.
-Ümumiyyətlə, İnformatikanın tədrisi prosesində ən çox yol verilən xətalar hansılardı?
-Ali məktəblərə sənəd verən abituriyent İnformatika fənninin yer aldığı Rİ altqrupunu seçibsə, deməli o artıq ixtisaslaşma istiqamətində ilkin addımı atıb. Çünki bu altqrup üzrə yalnız bəlli İT əsaslı ixtisaslar var ki, abituriyent müsabiqədə yalnız onları qeyd etmək hüququna malikdir. Deməli, o yekunda artıq ixtisaslaşma üzərində qərar qəbul edib. O zaman gəlin belə danışaq, yaxşı olardı ki, bu ixtisaslaşdırma elə orta məktəb vaxtlarından tətbiq olunsun. Şagird VIII sinfə qədər, ənənəvi qaydada, yəni bütün ixtisasları, fənlər üzrə təhsil alır. Amma sonrakı yuxarı siniflərdə (IX-XI) o artıq bəlli ixtisas üzərində öz tədris və hazırlıq proqramını qurmuş olur. Yaxşı olardı ki, ETN ixtisaslaşma seçimi edən şagirdlər üçün bəlli bir ortam yaradıb, sırf informatika təmayüllü sinifləri təşkil etsin. Bu, bizim təhsilə çox şeylər qazandırmış olacaq: Rİ altqrupu üzrə imtahan verəcək şagird artıq IX sinifdən etibarən sırf bu istiqamətdə öz hazırlığını aparacaqdır. O əlavə vaxt itirməyəcək, özünü izafi informasiyalarla yükləməyəcəkdir. İxtisasını daha da təkmilləşdirəcək.
-Sizcə, İnformatika dərsliklərini şagird üçün necə maraqlı və anlaşıqlı etmək olar?
-Bunun üçün bir neçə versiyanı səsləndirmək istərdim: Birincisi, rayon-kənd məktəblərində informatika kabinetləri, kompüter və avadanlıqların durumu qənaətbəxş deyil. Kompüter otaqları ancaq yoxlama gələndən gələnə yaxşılaşdırılır. Bu bəzi Bakı məktəbləri üçün də yetərlidir. Yaxşı olardı ki, bütün məktəblərdə informatika fənni praktiki əsaslarla, fənn kabinetlərində aparılsın. Məsələn, mən “Word” proqramını şagirdə kompüter üzərində əyani deyil, yalnız şifahi şəkildə nəzəri əsasla keçsəm, bu mövzunun təkmilləşməsinə çox mane olacaq. Buna görə də sırf informatika kabinetlərinin təkmilləşdirilməsinə və əyani əsaslı mövzuların məhz oralarda keçirilməsinə zəruri ehtiyac var.
-Hansı mövzuların dərsliklərə salınmasına zəruri ehtiyac olsa da, orada öz əksini tapa bilməyib?
-Çox aktual bir mövzudur. Elə vacib, həyati tətbiq əhəmiyyətli mövzu olur ki, o sırf qəbul proqramında öz əksini tapmadığı üçün şagird, abituriyent üçün o qədər də maraqlı olmur. Repetitor və müəllimlər və həmin mövzunun üzərindən səthi olaraq keçirlər. Biz informatikadan əsasən nələri öyrənirik: proqramlaşma dilləri, informatikanın müasirliyi və s. Amma bütün dünyada əsas İT mövzusu hesab edilən “fuzzy logic”, Lütfi Zadənin elmə gətirdiyi qeyri-səlis məntiq tədris proqramına salınmır. Bizim ən dahi alimlərimizdən birinin dünya elminə gətirdiyi bir yeniliyi dərsliklərimizdə qabartmırıq. Bu nə deməkdir?! Birincisi, öz milli təbliğimizə zidd olan məsələdir. İkincisi də bu gün bu məntiqdən istifadə olunmaması dünyada bütün sahələrdə xaosa gətirib çıxaracaq. Amma dərsliklərimizdə bu yoxdu. Bütün dünya robotlardan danışır. Bu robotlar Lütfi Zadənin məntiqi əsasında işləyir. Amma proqramımızda o yoxdu.
-Ali məktəblərə qəbulda İnformatika fənni üzrə hazırlıq zamanı abituriyentlər ən çox nələrdən əziyyət çəkirlər?
-Abituriyentlərin ən çox əziyyət çəkdikləri hissə proqramlaşdırma, alqoritm kimi mövzulardır. Riyaziyyat, fizika, kimya və s. oturuşmuş baza üzərindən işləyir. Şagird riyaziyyat üzrə ən azından, vurma cədvəlini, hesablama əməllərini bilir. Təbii ki, bu çox elementar nümunədir. Amma təsəvvür edin ki, informatika üzrə bu da olmayıb. Qəbul imtahanlarına salınmayana qədər informatika məktəblərdə bədən tərbiyəsi, musiqi fənləri kimi kölgədə qalıb. Avtomatik olaraq fənn də təkmilləşdirilib. Amma təsəvvür edin ki, biz belə bir situasiyada məktəblərdən proqramçı tələb edirik. “Mümkün deyil” deməyək, çünki fitri istedadlı uşaqlarımız hər zaman var. Amma ümumi götürdükdə vəziyyət çox qəlizdir. Məktəbdə yaxşı proqramçıların yetişməsi üçün öncə burada informatikanı güclü keçə bilən müəllim tələb olunur. Yaxşı kadrların isə əksəriyyəti əmək haqqı səbəbindən özəl şirkət və ya başqa iş yerlərinə çalışmalı olurlar. Biz öncə məktəbdə gələcəyin proqramçılarını həvəsləndirə, onları düzgün istiqamətləndirməyi bacaran müəllimləri hazırlamalıyıq.